بررسی فضیلت از دیدگاه غزالی به روایت محمد احمد شریف

این نوشتار به پژوهشی پیرامون اخلاقیّات غزّالی می پردازد و دغدغه ی مهم آن کشف پیوندی میان دیدگاههای مختلف و متضادی است که او در باب اخلاق ارائه می دهد. غزّالی در مباحث اخلاقی خود، که یک اخلاق فضیلت مدار است، اخلاق را در سه سنّت فلسفی، صوفیانه و دینی پی می گیرد. وی با تکیه بر نگاه کلامی خود، اخلاق دینی را برای رسیدن به هدف نهایی انسان، یعنی سعادت، واجب می داند. بدین جهت که هر آنچه در عالم رخ می دهد، به اراده و خواست خداوند است و بدین سبب هر انسانی که در پی دستیابی به سعادت نهایی است، باید آن را از خداوند طلب نماید؛ یعنی برای رسیدن به غایت نهایی باید مساعدت او را به همراه داشته باشد. به همین جهت چنینی انسانی باید به سراغ احکام وحیانی برود. دستورات شرعی و اخلاق دینی صورت ظاهر این احکام است. پس آنچه به انسان یقین می دهد که به سعادت خواهد رسید، دستیابی به فضایل دینی است. غزّالی فضایل صوفیانه را باطن اخلاق دینی می داند و بدین صورت میان اخلاق دینی و اخلاق صوفیانه پیوند برقرار می کند و از آن جهت که فضایل دینی همانند فضایل فلسفی بر نفس استوار هستند، در شرح دقیق فضایل دینی از تحلیل نفس در سنت فلسفی کمک می گیرد. بدین صورت فضایل فلسفی نیز همانند فضایل دینی به فرد در رسیدن به سعادت کمک می نمایند.